Wraz z rozwojem turystyki w Tatrach na przełomie XIX i XX wieku narodziła się nowa dyscyplina czyli taternictwo. Pasja do zdobywania stromych i niedostępnych wcześniej ścian pchnęła polskich wspinaczy do przekraczania kolejnych granic, co w ciągu zaledwie kilku dekad zaprowadziło ich z tatrzańskich turni na najwyższe szczyty świata.
Początki: Zdobycie "Niemożliwej" Ściany
Pionierami taternictwa byli głównie ratownicy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR) i przewodnicy górscy. To oni, wykorzystując prymitywny sprzęt: konopne liny, haki kute u kowala i podkute buty, rzucili wyzwanie największym tatrzańskim ścianom.
Symbolicznym początkiem ery sportowego taternictwa było osiągnięcie, które na stałe zapisało się w historii. 23 lipca 1910 roku Mariusz Zaruski, Mieczysław Świerz oraz Klemens Bachleda dokonali pierwszego przejścia południowej ściany Zamarłej Turni, która do tamtej pory była uważana za niemożliwą do zdobycia.
Ogromną rolę w poznawaniu topografii Tatr i ustalaniu nazewnictwa odegrał Janusz Chmielowski. Jego szczegółowy, czterotomowy "Przewodnik po Tatrach" (1907-1912) był pierwszą w literaturze tak dokładną publikacją dla taterników, omawiającą drogi wspinaczkowe nawet na najtrudniejsze szczyty.
Okres Międzywojenny: Era Wielkich Ścian i Nowych Technik
Po odzyskaniu niepodległości polskie taternictwo weszło w swój złoty wiek. W okresie międzywojennym zdobyte zostały niemal wszystkie największe i najtrudniejsze ściany Tatr. Był to czas doskonalenia technik wspinaczkowych i testowania nowego sprzętu. Do czołówki pokolenia, które zdominowało tatrzańskie granie, należeli m.in.:
-
Wiesław Stanisławski
-
Bracia Adam i Marian Sokołowscy
-
Alfred Szczepański
-
Jan Kazimierz Dorawski
-
Wiktor Ostrowski
-
A także wybitne taterniczki, jak Jadwiga Honowska, Zofia Czarkowska czy Helena Dłuska.
Ambicje Sięgają Himalajów
Apogeum osiągnięć i ambicji polskich wspinaczy tego okresu była pierwsza polska wyprawa w Himalaje zorganizowana już w 1939 roku. Było to przedsięwzięcie niezwykłe nie tylko ze względu na sportowy cel, ale i ogromną samodzielność. Uczestnicy wyprawy sami zaprojektowali i wykonali znaczną część ekwipunku: namioty, kurtki, olinowanie, haki i plecaki.
Dzięki determinacji i doskonałemu przygotowaniu wyprawa zakończyła się historycznym sukcesem, czyli zdobyciem szczytu Nanda Devi East (7343 m n.p.m.). To wydarzenie pokazało, że polscy wspinacze w krótkim czasie awansowali do światowej czołówki, a Tatry stały się dla nich doskonałą szkołą przed wyruszeniem w góry najwyższe.
Tragiczny Triumf: Historia Pierwszej Polskiej Wyprawy na Nanda Devi East (1939)
Wyprawa z 1939 roku na Nanda Devi East (7434 m n.p.m.) w Himalajach Garhwalu była symbolicznym początkiem polskiej historii eksploracji najwyższych gór świata. Była to opowieść o ogromnej ambicji, innowacyjności i odwadze, ale także o wielkiej tragedii, której cień położył się na jednym z największych sukcesów przedwojennego alpinizmu.
Uczestnicy i Cel
Wyprawa składała się z czterech wybitnych, jak na tamte czasy, alpinistów, którzy byli również inżynierami. To połączenie pasji górskiej z wiedzą techniczną okazało się kluczowe.
-
Adam Karpiński: Kierownik wyprawy, doświadczony alpinista i konstruktor lotniczy. Był siłą napędową całego przedsięwzięcia.
-
Stefan Bernadzikiewicz: Doświadczony wspinacz z wyprawami na Kaukaz i Spitsbergen na koncie.
-
Jakub Bujak: Inżynier mechanik, znany z trudnych technicznie przejść w Tatrach i Alpach.
-
Janusz Klarner: Najmłodszy uczestnik, który dołączył do zespołu jako lekarz, a okazał się niezwykle zdeterminowanym wspinaczem.
Celem był dziewiczy, wschodni wierzchołek Nanda Devi. W tamtym czasie był to jeden z najwyższych niezdobytych szczytów, a droga na niego uchodziła za niezwykle trudną technicznie.
Pionierski Sprzęt
Jak wspomniano w tekście z wystawy, alpiniści wykazali się niezwykłą samodzielnością. W czasach, gdy profesjonalny sprzęt himalajski nie był powszechnie dostępny, sami zaprojektowali i zlecili wykonanie dużej części ekwipunku. Ich innowacyjne kombinezony i śpiwory puchowe były rewolucją i stanowiły wzór dla późniejszych pokoleń wspinaczy.
Atak Szczytowy i Historyczny Sukces
Po dotarciu drogą morską do Indii i wielodniowej karawanie z ponad 70 tragarzami, zespół założył bazę pod górą 25 maja 1939 roku. Akcja górska była długa i wyczerpująca. Po założeniu kilku obozów i walce z trudnymi warunkami, przyszedł czas na ostateczny atak.
2 lipca 1939 roku Jakub Bujak i Janusz Klarner dokonali pierwszego w historii wejścia na szczyt Nanda Devi East.
Był to gigantyczny sukces, który ustanowił nowy polski rekord wysokości i był wówczas szóstym najwyższym zdobytym szczytem na świecie. O skali trudności trasy świadczą słowa Tenzinga Norgaya (późniejszego pierwszego zdobywcy Mount Everestu), który wszedł na szczyt tą samą trasą w 1951 roku i uznał ją za najtrudniejszą w swojej karierze.
Tragedia na Tirsuli
Po wielkim sukcesie wyprawa nie dobiegła końca. Pełni ambicji alpiniści postanowili zaatakować jeszcze jeden pobliski siedmiotysięcznik: Tirsuli (ok. 7074 m n.p.m.). To tam rozegrał się dramat.
W nocy z 18 na 19 lipca 1939 roku na obóz założony przez Adama Karpińskiego i Stefana Bernadzikiewicza zeszła potężna lawina. Obaj wspinacze zginęli, a ich ciał nigdy nie odnaleziono.
Powrót w Cieniu Wojny
Wstrząśnięci tragedią, Bujak i Klarner zdecydowali o zakończeniu wyprawy. Ich powrót do Polski zbiegł się w czasie z wybuchem II wojny światowej we wrześniu 1939 roku. Z tego powodu ich historyczne osiągnięcie, pierwszy polski wielki triumf w Himalajach, zostało niemal całkowicie przyćmione przez nadchodzącą katastrofę wojenną i nie wybrzmiało w kraju z należytą siłą.
Wyprawa na Nanda Devi East pozostaje jednym z najważniejszych i najbardziej dramatycznych rozdziałów w historii polskiego alpinizmu i opowieścią o zwycięstwie okupionym najwyższą ceną.
